تاریخچه تشکیل بورس

با تاریخچه بازار بورس ایران آشنا شوید

اگر بخواهیم نیم‌نگاهی به تاریخچه بازار بورس ایران بیاندازیم، باید به سال 1315 برگردیم که دولت ایران از شخصی بلژیکی به نام وان لوترفلد درخواست کرد که بررسی‌های لازم برای تشکیل بورس اوراق بهادار در ایران را انجام دهد. این کارشناس بلژیکی پس از بررسی‌های لازم، اساسنامه بورس اوراق بهادار را آماده کرد. در آن زمان بانک ملی ایران نیز در این باره تحقیقاتی انجام داد اما شرایط برای تاسیس بورس اوراق بهادار مساعد نبود و با شروع جنگ جهانی دوم تمام فعالیت‌های تاسیس بورس متوقف شد.

لوگوی بورس تهران برگرفته از چیست؟

لوگوی بورس اوراق بهادار تهران یک دایره است که چهار انسان در حالی که دست یکدیگر را گرفته‌اند درون این دایره قرار دارند. این دایره نماد دنیا است و طبق افسانه‌های قدیمی ایرانی این دایره بر روی شاخ دو گاو قرار دارد که نمادی از سود و ثروت است. این لوگو از یک نشان برنجی که در استان لرستان کشف شده است و به زمان هخامنشیان برمی‌گردد، برگرفته شده است. این نشان هم اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری می‌شود.

فعالیت رسمی بورس اوراق بهادار ایران

تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی در دهه‌ی چهل و تقویت ارتباطات سیاسی اقتصادی ایران با کشورهای غربی، باعث شد که تاسیس بورس روند جدی‌تری به خود بگیرد. در اردیبهشت سال 1345 لایحه قانون بورس اوراق بهادار در مجلس شورای ملی مطرح و تصویب شد. پس از آن، وزارت اقتصاد قوانین تاسیس بورس اوراق بهادار را به بانک مرکزی ابلاغ کرد و درخواست اجرای مفاد قانون را مطرح کرد. باوجود این تلاش‌ها، به خاطر عدم آمادگی بخش صنعتی و بازرگانی اجرای این قانون تا بهمن ماه سال 1346 به تعویق افتاد.

در بهمن سال 1346 بورس اوراق بهادار تهران تاسیس شد.

تاریخچه بازار بورس ایران را می‌توان در چهار دوره خلاصه کرد.

دوره اول

این دوره از سال 1346 تا سال 1357 در نظر گرفته می‌شود. در ابتدا سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی و پس از آن سهام شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه عباس آباد به شروع فعالیت بورس کمک کردند.

در آن دوره به دلیل قانون معافیت مالیاتی برای شرکت‌های در بورس، میزان مشارکت شرکت‌ها و موسساتی که خواستار عرضه‌ی سهام خود به بورس بودند، افزایش یافت. در این دوره به خاطر پیروی از افزایش آهنگ رشد محصول ناخالص داخلی و ارزش افزوده و همچنین به دلیل معامله‌ی اوراق قرضه، حجم معاملات بورس اوراق بهادار تهران از 83 میلیارد ریال به 150 میلیارد ریال تغییر کرد.

در این دوره‌ی یازده ساله تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس به 105 شرکت رسید. سال 1351 به عنوان پرمعامله‌ترین سال بورس شناخته می‌شد که در این سال حجم معاملات نسبت به سال گذشته سه برابر شد. در سال 1353 در جلسات شورای بورس، مسئله‌ی اجازه خرید سهام ایرانی توسط اتباع خارجی و قبول کردن شرکت‌های خارجی در بورس ایران، مطرح شد. پس از مطرح شدن این مسئله قرار شد که درباره‌ی چگونگی نظارت فعالیت و معاملات سرمایه‌گذاران خارجی بررسی‌های لازم انجام شود و در صورت لزوم قوانین لازم برای این امر وضع شود.

در دی ماه سال 1354 قانونی مبنی بر ممنوع بودن انجام معاملات بورسی کارمندان و کارکنان شاغل در بورس تصویب شد. طبق این قانون تمام افرادی که به علت داشتن سمت سازمانی در سازمان بورس به اطلاعات محرمانه دسترسی داشتند، اجازه‌ی خرید سهام و اوراق بهادار را نداشتند. در سال 1356، فروش سهام یک شرکت دولتی برای نخستین بار در بورس اتفاق افتاد و یک بانک دولتی سهام خود را به فروش گذاشت. پس از آن دو شرکت بیمه برای اولین تاریخچه تشکیل بورس بار در بورس حضور پیدا کردند که همین مسئله سرآغازی شد برای ورود شرکت‌های دیگری که خدمات مالی غیر بانکی ارائه می‌دادند.

دوره دوم

این دوره از سال 1358 تا سال 1367 است که با به وجود آمدن ناآرامی‌های اجتماعی اقتصادی جریان انقلاب اسلامی، بورس اوراق بهادار تهران به دلیل بی اعتمادی مردم نسبت به شرایط و کاهش معاملات و سقوط سهام با بحران مواجه و تقریبا نیمه تعطیل شد.

با ملی شدن بانک‌ها، بیمه و صنایع کشور بسیاری از شرکت‌های حاضر در بورس که سهام پذیرفته شده داشتند از بورس خارج شدند. علاوه بر عوامل ذکر شده، وقوع جنگ ایران و عراق نیز وضعیت بورس اوراق بهادار را تحت تاثیر قرار داد و تا سال 1361 بورس ایران دچار رکود شد. دو سال بعد، پس از از آن که دولت تصمیم گرفت تعدادی از کارخانه‌های دولتی را به کارگران و سایر افراد در بخش خصوصی واگذار کند، معاملات بورس کمی افزایش یافت. پس از آن که ایران در سال 1367، قطعنامه‌ی 598 را قبول کرد و قوانین مالیات‌های مستقیم و مالیات تعاون ملی تصویب تاریخچه تشکیل بورس شد، حجم معاملات بورس افزایش یافت و بورس اوراق بهادار تهران رونق یافت.

دوره سوم

دوره‌ی سوم که طی سال‌های 1368 تا 1383 بود فعالیت‌های زیادی برای ایجاد فضای رقابتی سالم و بیشتر شدن علاقه‌ مردم به فعالیت در بورس انجام شد که در این مسیر اتفاقات مثبتی نیز رخ داد.

دوره چهارم

دوره‌ی چهارم از سال 1384 آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. در این دوره سیاست‌های تعیین شده دولت، روند کاهشی فعالیت بورس را کمتر کرد. در طی یک سال، شرکت‌های فعال در بورس از 422 شرکت به 435 شرکت رسید. در این دوره اتفاقات و رویدادهای بسیاری مهمی هم چون تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی، تشکیل شورای عالی بورس و اوراق بهادار و تشکیل بورس اوراق بهادار تهران (سهامی عام) اتفاق افتاد.

رکودهای بی‌سابقه در تاریخچه بازار بورس ایران

در طی سال‌های فعالیت بورس تهران از آغاز تا به امروز چند رکود بی‌سابقه اتفاق افتاده است که اولین آن‌ها به یکشنبه سیاه معروف است. در تاریخ 22 دی ماه سال 1392 بازار به محدوده 85 هزار واحدی برگشت و این سقوط بی‌سابقه شاخص بورس، به یکشنبه سیاه معروف شد.

عواملی مانند تصمیم دولت برای مهار نقدینگی، افزایش نرخ سود بانکی، افزایش نرخ مواد اولیه پتروشیمی و دستور رییس جمهور در رابطه با مبارزه با فساد اقتصادی را به عنوان عوامل اصلی این سقوط در نظر می‌گیرند. تمام عوامل ذکر شده حدسیات و گمانه زنی‌هایی بود که درباره‌ی علل واکنش منفی بازار سرمایه مطرح شد. پس از یکشنبه سیاه، شاخص بورس تهران با طی کردن یک روند نزولی به هفتاد هزار واحد سقوط کرد. این روند نزولی تا اوایل زمستان 1394 ادامه داشت.

دومین رکود بورس به مرداد سال 1392 برمی‌گردد که ریزش بورس آغاز شد و تا مهر ماه سال 1392، بیست و پنج درصد ارزش خود را از دست داد. بعضی از شرکت‌های حاضر در بورس افت هفتاد درصدی داشتند.

در این مقاله سعی شد به طور مختصر تاریخچه بازار بورس ایران توضیح داده شود. قطعا نگاه به سوابق معاملات، کمک شایانی در تصمیم‌گیری‌های آتی شما به عنوان یک معامله‌گر و تحلیلگر خواهد کرد. پیشنهاد می‌شود اگر به تازگی تصمیم به سرمایه‌گذاری در بورس گرفته‌اید، بخش زیادی از سرمایه خود را به صورت غیرمستقیم سرمایه‌گذاری کنید، و به تدریج که در معامله‌گری و تحلیلگری حرفه‌ای‌تر می‌شوید، معاملات مستقیم خود را بیشتر کنید.

ساختمان بورس اوراق بهادار کجاست؟

ساختمان بورس در گذشته، در خیابان حافظ قرار داشت ولی در حال حاضر ساختمان جدید بورس اوراق بهادار تهران به سعادت آباد منتقل شده است.

سازمان بورس کجاست و تاریخچه پیدایش آن چگونه است؟

پیش از اینکه بخواهیم سازمان بورس را به شما معرفی کنیم، ابتدا باید بدانیم اصلا هدف از به‌‌وجود آمدن آن چه بوده است. هر شرکتی باید برای ادامه بقا باید بتواند نیاز های مالی خود را تامین کند. این کار از راه های زیادی انجام میشود. بورس یکی از راه هایی است که شرکت ها میتوانند از طریق آن نیازهای مالی خود را تامین کنند. بدین صورت که از سهامداران خود پول دریافت میکنند و در ازای آن بخشی از سهام شرکت خود را به آن ها واگذار میکنند.

اما این تنها مزیت بورس نیست، مزیت دیگر آن برای افرادی است که در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. این بازار به این افراد امکان میدهد که سرمایه خود را در طی زمانی کوتاه چندین برابر کنند.

تعریف بورس

بورس بازاری است که از افرادی تشکیل شده که در آن خرید و فروش سهام را انجام میدهند. در این بازار معاملات طبق قوانین و الزامات قانونی زیر نظر سازمان بورس شکل میگیرند. بورس با تجمیع سرمایه‌های جزئی و پراکنده، سرمایه‌گذاری‌های مهم و کلان را میسر می‌سازد و تأثیرات بسزایی بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه و پیشرفت صنایع و آبادانی کشور می‌گذارد و درعین‌حال امکان ایجاد سود و منافع برای سهامداران ایجاد می‌کند.

پیدایش کلمه بورس

تاریخچه پیدایش کلمه بورس به قرن پانزدهم میلادی برمی‌گردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه‌ شهری به نام بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربورس (TerBeurze) در مقابل خانه‌ بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و به خریدوفروش کالاهای خود بر اساس حراج می‌پرداختند. از آن تاریخ به بعد مکان‌هایی که مردم در آنجا به حراج کالا میپرداختند بورس گفته میشد.

با گذشت زمان، تالارهای مسقفی برای تبادل کالاها به‌وجود آمدند که بازرگانان برای خریدوفروش کالاها به این تالارها می‌رفتند. کم کم این تالار های مسقف هم بورس نام گرفتند.

اولین سهام بورسی

در زمان های گذشته بازرگانان همواره تلاش میکردند تا ضرر های ناشی از خرید و فروش های خود را کاهش دهند. یکی از راه های کاهش ضرر ایجاد شراکت بود. چراکه در آن سود و ضرر شامل حال چندین نفر میشد. این تجربه رفته رفته به تشکیل سهم منجر شد. اولین شرکت سهامی با نام ماسکوِی (Muscovy) در سال ۱۵۵۳ میلادی، با مشارکت عده‌ای از تجار در روسیه ایجاد شد. گسترش مبادلات تجاری در جهان، نیاز به ‌سرمایه‌های بیشتر و شرکای بیشتری داشت. پیدا کردن شرکای متعدد برای سرمایه‌گذاری در یک کسب‌وکار، کار آسانی نبود و برای انجام آن به مراکزی نیاز بود که بعنوان واسطه ای ‌بین دارندگان سرمایه و سرمایه گذاران عمل کنند. این مراکز، به نام «بورس» معروف شدند.

تاریخچه پیدایش بورس در ایران

بورس اوراق بهادار تهران از سال 1345 فعالیت خود را آغاز کرد. سه سال بعد اقتصاد ایران گسترش یافت و بازار فعالیت زیادی پیدا کرد. رشد روزافزون بازار درنهایت منجر به تقاضای سهام عدالت شد.

از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷، تعداد شرکت‌ها و موسسه‌های پذیرفته‌ شده در بورس اوراق بهادار تهران از ۱۰ بنگاه اقتصادی با سرمایه ۶/۲ میلیارد ریال به ۱۴۲ شرکت با بیش از ۳۰۸ میلیارد ریال افزایش یافت. با پیروزی انقلاب اسلامی، تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده از ۱۰۵ شرکت، به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۷ تقلیل یافت. علت این امر، تملک بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی توسط دولت بوده است. رکود شدید بازار بورس در طی هشت سال جنگ تحمیلی نیز از وقایع مهم بورس ایران محسوب می‌شود.

سازمان بورس چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

1. ارتقای سهم بازار سرمایه در تأمین مالی فعالیت‌های مولد اقتصادی

2. به‌کارگیری مقررات و رویه‌های مؤثر برای حفظ سلامت بازار و رعایت حقوق سهامداران

3. گسترش بازار با بهره‌گیری از فناوری و فرایندهای به‌روز و کارآمد

4. توسعه دانش مالی و گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری و سهامداری در کشور

5. توسعه و تسهیل دسترسی به بازار از طریق کاربردهای فناوری اطلاعات

6. رعایت اصول پاسخگویی و شفافیت در همکاری‌ها و تعاملات با ذی‌نفعان

7. توسعه مستمر دارایی‌های فکری و سرمایه انسانی شرکت

چه بازارهایی تحت نظارت سازمان بورس هستند؟

تا امروز چهار بازار بورس تحت نظارت سازمان بورس قرار دارند.

الف: بورس اوراق بهادار تهران:

در بورس اوراق بهادار تهران سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش می‌شود.

ب: فرابورس ایران:

در فرابورس ایران سهام شرکتهایی که بنا به دلایلی موفق یه پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمیشوند مورد معامله قرار می گیرد.

ج: بورس کالای ایران:

در بورس کالای ایران انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و … خرید و فروش میشود.

د: بورس انرژی:

در بورس انرژی حامل‌های انرژی از جمله برق، زغال سنگ و کک خرید و فروش میشود.

مزایای سرمایه گذاری در بازار بورس

سرمایه گذاری در بازار بورس مزایای زیادی به همراه دارد. اگر بخواهیم چند نمونه از این مزیت ها را معرفی کنیم، میتوانیم به امنیت و شفافیت بالا، حفظ سرمایه در برابر تورم، قابلیت نقدشوندگی بالا و مشارکت در تصمیم گیری شرکتها اشاره کنیم. اگر قصد دارید سرمایه گذاری در این بازار را آغاز کنید و میخواهید از مزایای این بازار مطلع شوید، مطالعه مقاله سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار را به شما پیشنهاد میکنیم.

تاریخچه بورس در ایران و جهان؛ بورس از کجا آمد؟

«بورس» یک کلمه فارسی نیست و احتمالا اولین باری هم که این کلمه را شنیدید، چنین حدسی می‌زدید. الان احتمالا دارید به دنبال معنی این لغت می‌گردید. برای اینکه بفهمیم معنی لغوی بورس چیست، باید کمی درباره تاریخچه آن بیشتر صحبت کنیم. شاید برایتان جالب باشد که بدانید داستان بازار بورس چیست و از کجا آمده است؟ به همین دلیل تصمیم‌ گرفتیم در این مقاله سری به تاریخچه بورس بزنیم. پس با مدرسه تحلیل همراه باشید.

بورس چیست؟

بورس (Bourse) یک کلمه‌ فرانسوی و به معنای «کیف پول» است. البته یک روایت دیگر هم درباره این کلمه وجود دارد. بعضی‌ها می‌گویند واژه بورس از نام خانوادگی یک تاجر پارچه به نام «رابرت واندر بورس» گرفته شده که در اوایل قرن سیزدهم میلادی در شهر بروژ بلژیک می‌زیسته و معامله‌گران و سرمایه‌گذاران بلژیکی در مقابل خانه او گرد هم می‌آمدند و به دادوستد کالا، پول و اوراق بهادار می‌پرداختند. این نام بعدها به کلیه اماکنی اطلاق شد که محل داد و ستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاری بوده‌است.

امروزه این نام اکثراً در سازمان بورس پاریس و سایر سازمان‌های بورس زیرشاخه یورونکست (Euronext) مثل آمستردام و فرانکفورت و همچنین در سازمان بورس کشورمان ایران استفاده می‌شود. به سایر سازمان‌های بورسی در دیگر کشورها نظیر ایالات متحده Exchange گفته می‌شود.

در مقاله تاریخچه بورس به بررسی بیشتر پیشینه آغاز به کار بورس جهانی و بورس تهران پرداخته شده است.

تاریخچه بورس

مدرسه تحلیل در این مقاله به بررسی تاریخچه بورس و منشا پیدایش این بازار برای اولین بار پرداخته است. در بخش اول، تاریخچه جهانی و در بخش دوم تاریخچه بورس اوراق بهادار در ایران را مورد بررسی قرار گرفته است.

همانطور که پیش‌تر در مقاله “بورس چیست؟” اشاره کردیم، واژه بورس از نام خانوادگی تاجر پارچه‌ای به نام “رابرت واندر بورس” اخذ شده که در اوایل قرن سیزدهم در شهر بروژ بلژیک زندگی میکرده است. در آن زمان معامله‌گران و سرمایه‌گذاران شهر در مقابل خانه او گرد هم می‌آمدند و به داد و ستد کالا، پول و اوراق بهادار می‌پرداختند. این نام بعدها به کلیه اماکنی اطلاق شد که محل داد و ستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاری باشد.

رشد بورس سهام و جا افتادن آن در عملیات تجاری و اقتصادی، با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده آن همراه بوده است.

اولین بورس اوراق بهادار در جهان

اولین بورس معتبر دنیا، در سال 1611 درشهر آمستردام تشکیل شد و کمپانی معروف هند شرقی سهام خود را در آن بورس عرضه کرد. بورس آمستردام امروزه نیز یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بین المللی است. نکته‌ی قابل توجه آن است که در هنگام افزایش قابل ملاحظه معاملات سهام، کشورهای اروپایی نظیر انگلستان، آلمان، سوئیس، قوانین و مقررات ناظر بر معاملات سهام و ضمانت‌های اجرایی لازم برای آن را وضع کردند تا از هرگونه تقلب و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام جلوگیری شود.

بورس اتریش در وین در سال 1771 افتتاح شد که عمدتاً به معاملات اوراق قرضه دولتی جهت تامین مالی جنگ می پرداخت. بورس اتریش در پایان قرن 19 میلادی 2500 سهم را در تابلوی خود داشت و یکی از مهمترین مراکز مالی اروپا به شمار می رفت. در لندن معامله گران در بورس جهت انجام معامله در قهوه خانه گرد هم می آمدند. برای نظم بخشیدن به بازار، قهوه خانه نیوجاناتان در سال 1698 به بورس اوراق بهادار تبدیل شد.

لازم به ذکر است که در سال 2000 با ترکیب بورس‌های فرانسه، بلژیک و هلند، بورس یورونکست (Euronext) تحت عنوان بزرگترین بورس اروپا تشکیل شد که سال‌های بعد با اضافه شدن بورس پرتغال و بورس بین المللی معاملات اختیار و آتی لندن (London International Financial Futures and Options Exchange) (LIFFE) امکانات معاملاتی خود را افزایش داد.

تاریخچه شروع به کار بورس نیویورک

بورس نیویورك در اواخر قرن هجدهم (1792) تأسیس شده و با وجود رقبای دیگر، از نظر حجم معاملات و اهمیت در بازار سرمایه آمریکا، در مقام اول قرار دارد. درآمریکا، اولین محل شناخته شده به عنوان بورس اوراق بهادار، در نیویورك و در محوطه ای در زیر سایه درخت نارون بزرگی در خیابان “68 وال استریت” بود که بعدها به قهوه خانه ای در همان نزدیکی انتقال یافت.

بورس وال استریت با جمع آوری مبالغی به عنوان ورودیه از دلالان (کارگزاران) تحت عنوان توافق‌نامه Buttonwood و گسترش عملیات، تقویت شد و به مجتمع تجاری عظیمی مبدل گردید که بعدها به نام “بورس سهام نیویورك (NYSE)” به ثبت رسید. در حال حاضر تعداد کارگزاران این بورس به چند هزار شخص حقیقی و حقوقی بالغ می گردد. در حال حاضر در اغلب کشورهای دنیا، بورس‌های اوراق بهادار فعالیت می کنند.

تاریخچه بورس سهام نیویورک

وقایع مهم بورس سهام نیویورک عبارتند از:

• 24 اکتبر 1929: نابودکننده‌ترین ریزش بازار بورس تاریخ آمریکا در چهارشنبه سیاه شروع شد و با فروش پراسترس تا سه‌شنبه سیاه در 29 اکتبر ادامه یافت. این واقعه در ادامه ریزش بازار بورس لندن در سپتامبر به وقوع پیوست و سیگنال شروع افسردگی بزرگ که همه کشورهای صنعتی غرب را درگیر کرد را صادر کرد.
• 1 اکتبر 1987: میانگین صنعتی داو جونز (Dow Jones Industrial Average (DJIA)) در یک روز 508 واحد یا 22.6% ریزش کرد.
• 11 سپتامبر 2001: معاملات به مدت 4 روز در بورس سهام نیویورک پیرو حملات 11 سپتامبر متوقف شد و در 17 سپتامبر بازگشایی شد. حدود 1.4 تریلیون دلار در 5 روز معاملاتی بعد از بازگشایی از دست رفت که بزرگترین میزان ضرر در تاریخچه بورس سهام نیویورک می‌باشد.
• اکتبر 2008: بخش یورونکست بورس سهام نیویورک مالکیت بورس سهام آمریکایی (American Stock Exchange (AMEX)) را به ارزش 260 میلیون دلار سهام تصاحب می‌کند.
• 6 می 2010: میانگین صنعتی داو جونز بزرگترین ریزش روزانه خود بعد از ریزش 19 اکتبر 1987را تجربه می‌کند. به میزان 980 واحد ریزش کرد که به آن ریزش برق‌آسای 2010 گفته می‌شود.
• دسامبر 2012: بورس میان‌قاره‌ای (Intercontinental Exchange (ICE)) پیشنهاد خرید بخش یورونکست بورس سهام نیویورک را با مبادله سهام به ارزش 8 میلیارد دلار داد.
• 1 می 2014: بورس سهام نیویورک به ارزش 4.5 میلیون دلار توسط کمیسیون بورس آمریکا (U.S. Securities and Exchange Commission (SEC)) به دلیل نقض قانون بازار جریمه شد.
• 25 می 2018: خانم استیسی کانینگهام (Stacey Cunningham) اولین رئیس زن بورس سهام نیویورک شد.
• 23 مارس 2020: بورس سهام نیویورک به طور موقت به دلیل پاندمی کووید-19 معاملات حضوری را متوقف کرد و عملیاتش را به صورت الکترونیکی ادامه داد.

تاریخچه بورس در ایران

فکر اصلی ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران، به سال 1315 بر میگردد. در این سال، یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی به منظور بررسی و اقدام درمورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس اوراق بهادار، به ایران آمدند. اما مطالعات آن دو با آغاز جنگ جهانی دوم متوقف گردید.

پس از کودتای 28 مرداد1332، مجدداً در سال 1333 مأموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی وقت محول گردید. این گروه پس از دوازده سال تحقیق و بررسی درسال 1345، قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه و لایحه مربوطه را به مجلس شورای ملی ارسال داشتند که این لایحه در اردیبهشت سال 1345 تصویب شد. با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس، در بهمن ماه 1346 فعالیت بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد. متعاقب آن اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس راه یافتند.

طی یازده سال فعالیت بورس قبل از انقلاب اسلامی، تعداد شرکت‌ها، بانک‌ها و شرکت‌های بیمه پذیرفته شده در بورس از 6 بنگاه اقتصادی با سرمایه 2 میلیارد ریال به 105 بنگاه با سرمایه ای بیش از 6 میلیارد ریال درسال 1357 افزایش یافت. همچنین ارزش مبادلات در بورس از 15 میلیون ریال به بیش از 150 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش یافت.

بورس ایران پس از انقلاب اسلامی

در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تحولات پیش آمده از جمله:

1. تصویب لایحه قانون اداره امور بانک‌ها
2. ملی شدن شرکت‌های بیمه
3. تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع
4. تملک بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی توسط دولت که همه آن‌ها نشأت گرفته از روحیه مخالفت با نظام سرمایه داری بود که بعدها اقتصاد ما را به اقتصاد سوسیالیستی نزدیک ساخت
5. و همچنین جنگ هشت ساله

تعداد شرکت های پذیرفته شده در بورس از 105 شرکت در سال 1357، به 56 شرکت تقلیل یافت. دوره رکود بورس که از سال مزبور آغاز گردیده بود تا سال 1367 ادامه یافت.

تجدید حیات بورس

از سال 1368 و در چهارچوب برنامه پنج سال اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، تجدید فعالیت بورس به عنوان پیش زمینه اجرای خصوصی سازی، جذب و گردآوری پس اندازها و هدایت آن در جهت سرمایه گذاری آغاز گردید. طی سال‌های پس از تجدید حیات بورس تاکنون، فعالیت بورس فراز و نشیب‌های متعددی از جمله رکود سال‌های 1371 تا 1373 و 1375 تا 1378 و افت و خیزهای مقطعی ناشی از بحران‌های سیاسی مربوط به جنگ افغانستان و عراق را تجربه نموده است.

از ابتدای سال 1376، بورس اوراق بهادار تهران دور تازه‌ای از فعالیت را به خود دیده است. اقدام های انجام شده در راستای بازسازی ساختار سازمانی و مدیریتی، بکارگیری نوآوری‌های فنی و تخصصی، اصلاح رویه‌های مقرراتی و نظارتی، فراهم آوردن زمینه ارتقای کارآیی و اصلاح کارکرد بازار و کوشش برای هماهنگ سازی سیاست گذاری‌ها با نیازهای واقعی بازار سرمایه، در مرکز توجه‌ها و برنامه‌های اصلاح ساختاری سازمان بورس اوراق بهادار قرار داشته است. البته برخی از این اصلاحات به دلیل نبود ظرف قانونی مناسب، متوقف مانده بود.

گام بلند اصلاح قانون بورس اوراق بهادار پس از چهل سال یعنی در آذر ماه سال 1384 با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار توسط مجلس شورای اسلامی، برداشته شد. قانون جدید بازار اوراق بهادار نسبت به قانون قبلی دارای نقاط قوت زیادی است، از جمله: تفکیک مقام عملیات از نظارت، ساماندهی بازار اولیه، ایجاد تنوع در ابزارهای مالی و نظارت قانونمند بر ارکان و نهادهای فعال در بازار سرمایه.

تاریخچه پیدایش بورس اوراق بهادار در دنیا و ایران

در علم اقتصاد بورس به بازاری اطلاق می شود که قیمت گذاری و خرید و فروش کالا و اوراق بهادار در آن انجام می پذیرد و در یک طبقه بندی کلی شامل بورس کالا و اوراق بهادار است.

واژه بورس (Bourse) در زبان فرانسوی به معنای کیف پول است. علاوه بر این، چنین بیان شده است که در اوایل قرن پانزدهم میلادی در شهر بروژ بلژیک مردی به نام ” واندر بورس زندگی می­ کرده که صرافان شهر در مقابل خانه او به داد و ستد کالا و اوراق بهادار می پرداختند. از این رو بعدها به کلیه مکان هایی که داد و ستد پول، کالا و اسناد مالی و تجاری در آن صورت می­ گرفت، بورس گفته شد.

در این مطلب عناوین زیر را بررسی خواهیم کرد:

تفاوت بازار بورس -به عنوان یک بازار مالی- با بازار فیزیکی در آن است که در این بازار سهام و اوراق قرضه بجای کالا مورد معامله قرار می‌گیرد. بازار بورس تابع مقرراتی است که توسط نهادهای قانون گذار تعیین می‌شود و به منظور جلوگیری از بی نظمی و رعایت حقوق طرفین عرضه و تقاضا، رعایت آن‌ها الزامی است. امروزه بازارهای بورس و اوراق بهادار، شاهراه سرمایه‌گذاری و انجام معاملات در حوزه بورس کالا و اوراق بهادار در جهان محسوب می‌شود.

سال ۱۴۶۰ میلادی اولین مرکز بورس اوراق بهادار جهان، در شهر انورس کشور بلژیک تاسیس شد. اما رسمیت بورس اوراق بهادار با انتشار سهام کمپانی هند شرقی هلند در اوایل قرن هفدهم میلادی یعنی سال ۱۶۰۲ میلادی در بورس آمستردام هلند شکل گرفت. البته کمپانی هند شرقی اولین شرکت سهامی به شمار نمی‌آید، بلکه اولین شرکت سهامی در سال ۱۵۵۳ میلادی با نام “ماسکوی” (تاریخچه تشکیل بورس muscovy) در روسیه ایجاد شد.

بورس‌های معتبر دنیا

بورس نیویورک و تعدادی از بورس‌های مهم دیگر در خیابانی به نام وال استریت (Wall Street)، در محله منهتن نیویورک قراردارد. در قرن ۱۷ میلادی استعمارگران هلندی برای ایجاد مانعی در برابر حملات سرخپوستان و دزدان دریایی این منطقه، دیواری ساختند، از این جهت خیابانی که بعدها در این محل ایجاد شد وال استریت نامیده شد. پس از آن مراکز تجاری و مغازه‌ها در آن ساخته شد. توافق نامه “باتن وود” که در سال ۱۷۹۲ توسط ۲۴ تن از کارگزاران بازار وال استریت امضا شد، پایه تاسیس بازار بورس نیویورک بطور رسمی شد. این بازار در ساختمانی اجاره‌ای، واقع در پلاک ۴۰ وال استریت در سال شروع به کار کرد. ریاست این بازار را به عهده فردی به نام آنتونی استکهلم بود.معتبرترین و بزرگترین بورس دنیا، بازار بورس نیویورک (NYSE) محسوب می‌شود که در سال ۱۷۹۲ بنانهاده شد. شاخص اصلی اقتصادی بازار نیویورک، Dow Jones (داوجونز) است. معاملات و مبادلات این بازار به صورت الکترونیکی انجام می پذیرد و به لحاظ سرمایه‌گذاری در بازار و ارزش معاملات بزرگترین بازار بورس جهان به حساب می‌آید. این بازار تلفیقی از ۹۰ درصد میانگین صنعتی داوجونز و ۸۲ درصد حجم بازار S&P است. بازار بورس نزدک (NASDAQ) نیز به عنوان بزرگترین بازار معامله سهام در آمریکا نیز در سال ۱۹۷۱ توسط انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار بورس نیویورک تاسیس شد.

بورس لندن (LSE) که در سال ۱۸۰۱ میلادی فعالیت خود را آغاز نمود، بورس توکیو (TSE)، بورس فرانکفورت و بورس پاریس از دیگر بازارهای مهم بورس در دنیا به حساب می‌آیند که نقش مهمی را در اقتصاد ایفا می‌کنند.

بورس ایران

پس از انقلاب با ادغام و ملی شدن ۹ بانک، ادغام و دولتی شدن چند شرکت بیمه و در نهایت تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران، تعداد شرکت های پذیرفته شده در بورس به ۵۶ شرکت در سال ۱۳۶۷ کاهش یافت. از طرفی بروز جنگ تحمیلی و ابهامات موجود ناشی از آن در اقتصاد ایران سبب شد تا حجم معاملات سهام از ۳۴,۲ میلیارد ریال در سال ۱۳۵۷ به ۹/۹ میلیارد ریال در سال ۱۳۶۷ کاهش یابد. این آمار کمترین میزان در طول مدت عمر بورس تهران محسوب می شود. اولین تلاش ها برای تشکیل بورس و اوراق بهادار در ایران به سال ۱۳۱۵ همزمان با سفر کارشناسان هلندی و بلژیکی برای تنظیم مقررات قانونی بازمی گردد؛ البته این تلاش به علت شروع جنگ جهانی دوم به حال تعلیق درآمد تا آنکه ادامه فعالیت در سال ۱۳۳۳ به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن وقت واگذار گردید. پس از ۱۲ سال تحقیقات گسترده، سرانجام در سال ۱۳۴۵ قوانین و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار آماده و در اردیبهشت همان سال لایحه آن به تصویب مجلس شورای ملی رسید. بورس تهران در بهمن ماه ۱۳۴۶ فعالیت خود را با انتشار سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد و پس از آن با انتشار سهام شرکت‌های نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد فعالیت خود را ادامه داد. ارزش مبادلات بورس تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ به بیش از ۳۴ میلیارد ریال رسید و تعداد شرکت‌های پذیرفته‌شده از ۶ بنگاه به ۱۰۵ بنگاه (با سرمایه بیش از ۲۳۰ میلیارد ریال ) افزایش یافت.

پس از پایان جنگ تحمیلی و توجه به تجدید فعالیت بورس در برنامه‌های پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، احیای فعالیت بورس اوراق بهادار، سبب فراهم سازی بستری مناسب به منظور اجرای سیاست‌های خصوصی سازی گردید، به طوری که حجم معاملات بورس از ۹,۹ میلیارد ریال در سال ۱۳۶۷ به ۱۰۴,۲۰۲ میلیارد ریال در پایان سال ۱۳۸۳ رسید. در همین دوره شرکت‌های پذیرفته شده در بورس نیز از ۵۶ شرکت به ۲۴۹ شرکت در سال ۱۳۷۵ و پس از آن به ۴۲۲ شرکت در سال ۱۳۸۳ افزایش یافت. به موجب ماده ۹۴ قانون برنامه سوم توسعه (۱۳۸۳- ۱۳۷۹) شورای بورس موظف شد تا کارهای لازم را برای ایجاد شبکه رایانه‌ای بازار سرمایه ایران به‌منظور انجام گرفتن دادوستد الکترونیک اوراق بهادار و پوشش دادن خدمات اطلاع‌رسانی در سطح ملی و بین‌المللی انجام دهد. همچنین بر اساس ماده ۹۵ برنامه سوم توسعه، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه‌اندازی بورس‌های منطقه‌ای در سطح کشور بزند و راهکارهای لازم را برای قابل معامله شدن دیگر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم نماید. از دیگر اتفاقات مهم در سال ۱۳۶۹، می توان به محاسبه شاخص بهای سهام در بورس اوراق بهادار تهران اشاره کرد. این شاخص از ۴۷۲ واحد در سال ۱۳۷۰ به ۱۲٫۱۱۳ واحد در سال ۱۳۸۳ رسید

فعالیت بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۸۴ با تاثیرپذیری از سلسله عوامل مختلف داخلی و خارجی، با یک روند کاهشی مواجه گردید که با تلاش‌های دولت وقت و سازمان بورس، شیب نزولی آن کاهش پیدا کرد. شاخص بازار بورس در پایان سال ۱۳۸۴ به ۹,۴۵۹ واحد رسید اما توانست در سال ۱۳۸۵ از مرز ۱۰,۰۰۰ واحد بگذرد و در پایان همان سال به مقدار ۹,۸۲۱ واحد رسید. با تشدید تحریم‌ها علیه ایران و بروز مشکلات اقتصادی از سال دی ماه ۱۳۹۲ بورس اوراق بهادار تهران با فراز و فرودهای بسیار همراه بوده است. شاخص این بازار در ۳ ماهه منتهی به ۳۱ خرداد ۱۳۹۴ به ۶۳,۸۱۰٫۳ واحد رسید.

تاریخچه بورس ایران

بورس اوراق بهادار تهران، بازاری متشکل و خودانتظام است که اوراق بهادار در آن توسط کارگزاران یا معامله‌گران طبق قانون مورد دادوستد قرار می‌گیرد. بورس اوراق بهادار در قالب شرکت سهامی عام تأسیس و اداره می‌شود. همچنین سهام بورس اوراق بهادار تهران در بورس تهران عرضه شده‌ است.

تاریخچه مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵هجری‌شمسی برمی‌گردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفِلد» پس از انجام مطالعات گسترده درباره‌ تأسیس بورس در ایران، اساسنامه‌ داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد، اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملاً موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از ۲۵سال به تأخیر افتاد.

پس از ایجاد ثبات نسبی در کشور و در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعت و معدن ایران تشکیل و موافقت‌نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون تنظیم گردید. در زمستان همان سال هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران به کشورمان دعوت شدند. اما در نهایت و پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵، قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.

بورس اوراق بهادار از پانزدهم بهمن سال ۱۳۴۶، فعالیت خود را با انجام چند معامله روی سهام بانک «توسعه صنعتی و معدنی» آغاز کرد. در پی آن، «شرکت نفت پارس»، «اوراق قرضه دولتی»، «اسناد خزانه»، «اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی» و «اوراق قرضه عباس‌آباد» به بورس تهران راه یافتند.

مهمترین مزیتی که بازار سرمایه ایران در مقایسه با سایر بازارهای منطقه دارد، وجود 37 صنعت به طور مستقیم در آن است. صنایعی مانند خودروسازی، مخابرات، کشاورزی، پتروشیمی، معدن، آهن فولاد، مس، بانک و بیمه، واسطه گری مالی و غیره سهام را در بازار سهام معامله می کنند که آن را در خاورمیانه منحصر به فرد می کند. مزیت دوم این است که اکثر شرکت های دولتی بر اساس سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی ایران خصوصی می شوند. در این شرایط، مردم مجاز به خرید سهام شرکت های تازه خصوصی شده هستند.

لوگوی بورس اوراق بهادار تهران یک دایره است که چهار انسان در حالی که دست یکدیگر را گرفته‌اند درون این دایره قرار دارند. این دایره نماد دنیا است و طبق افسانه‌های قدیمی ایرانی این دایره بر روی شاخ دو گاو قرار دارد که نمادی از سود و ثروت است. این لوگو از یک نشان برنجی که در استان لرستان کشف شده است و به زمان هخامنشیان برمی‌گردد، برگرفته شده است.

در دی ماه سال 1354 قانونی مبنی بر ممنوع بودن انجام معاملات بورسی کارمندان و کارکنان شاغل در بورس تصویب شد. طبق این قانون تمام افرادی که به علت داشتن سمت سازمانی در سازمان بورس به اطلاعات محرمانه دسترسی داشتند، اجازه‌ی خرید سهام و اوراق بهادار را نداشتند. در سال 1356، فروش سهام یک شرکت دولتی برای نخستین بار در بورس اتفاق افتاد و یک بانک دولتی سهام خود را به فروش گذاشت. پس از آن دو شرکت بیمه برای اولین بار در بورس حضور پیدا کردند که همین مسئله سرآغازی شد برای ورود شرکت‌های دیگری که خدمات مالی غیر بانکی ارائه می‌دادند.

با پیروزی انقلاب اسلامی بورس اوراق بهادار تهران نیز وارد فصل جدیدی شد. رویدادهای سیاسی و شروع جنگ تحمیلی در آن زمان و همچنین اتفاقات اقتصادی پس از آن، اعم از ادغام بانک‌ها و شرکت‌های بیمه و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران منجر به کاهش تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از ۱۰۵ شرکت در سال ۱۳۵۷ به ۵۶ شرکت در پایان سال ۱۳۶۸ گردید.

از آذرماه سال ۱۳۸۴، سیاست‌ها و تلاش دولت و سازمان بورس باعث کند شدن سرعت روند کاهشی معیارهای فعالیت بورس شد. درحالی‌که شاخص کل در پایان سال ۱۳۸۴ به ۹٫۴۵۹ واحد رسیده بود، طی سال ۱۳۸۵ از مرز ۱۰٫۰۰۰ واحد عبور کرد و در نهایت در پایان سال مذکور ۹٫۸۲۱ واحد را تجربه کرد. همچنین کاهش چشمگیر معاملات سهام در سال ۱۳۸۴، با توجه به اقدامات مؤثر یادشده در سال ۱۳۸۵ به تعادل نسبی رسید. تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از ۴۲۲ شرکت در پایان سال ۱۳۸۳ به ۴۳۵ شرکت در پایان سال ۱۳۸۵ افزایش یافت.

در طی سال‌های فعالیت بورس تهران از آغاز تا به امروز چند رکود بی‌سابقه اتفاق افتاده است تاریخچه تشکیل بورس که اولین آن‌ها به یکشنبه سیاه معروف است. در تاریخ 22 دی ماه سال 1392 بازار به محدوده 85 هزار واحدی برگشت و این سقوط بی‌سابقه شاخص بورس، به یکشنبه سیاه معروف شد. دومین رکود بورس به مرداد سال 1392 برمی‌گردد که ریزش بورس آغاز شد و تا مهر ماه سال 1392، بیست و پنج درصد ارزش خود را از دست داد. بعضی از شرکت‌های حاضر در بورس افت هفتاد درصدی داشتند.

رکورد افزایش شاخص در روز یکشنبه ۱۳۹۴/۰۱/۱۶ با صعود شدید ۲۴۳۵ واحدی شاخص بازار سرمایه با اعلام توافق اولیه برجام برنامه جامع اقدام مشترک بین ایران و ۱+۵ دارندگان حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل به علاوه آلمان رقم خورد.

در روز شنبه ۱۳۹۹/۰۲/۲۰ شاخص کل بورس با افزایش ۴۲۲۹۴ واحدی (معادل ۴٫۳۲٪) توانست از شاخص ۱٫۰۰۰٫۰۰۰ واحدی عبور کند و رکورد تاریخی جدیدی را در بازار سرمایه ایران به ثبت برساند. کارشناسان دلیل رونق بازار سرمایه و استقبال مردم از این بازار را در سال ۹۹، عرضه سهام شرکت‌های دولتی توسط دولت، آزادسازی سهام عدالت و عدم جذابیت بازارهای موازی همچون ارز، طلا، مسکن و … می‌دانند.

امروزه، چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می کنند:

بورس اوراق بهادار تهران : انجام معاملات سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت و …

فرابورس ایران : که در آن‌جا هم سهام شرکت‌هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند، مورد دادوستد قرار می‌گیرد.

بورس کالای ایران : انجام معاملات انواع کالاها و محصولات مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و … .

بورس انرژی : انجام معاملات حامل‌های انرژی از جمله برق، زغال‌سنگ و کک و …

ارزش بورس اوراق بهادار تهران در حال حاضر و در اوایل سال ۱۳۹۹ به بیش از ۳۶۰۰ هزار میلیارد تومان (۲۰۰ میلیارد دلار) می‌رسد. طراحی انواع اوراق بهادار، راه‌اندازی نهادهای متنوع مالی، گسترش فعالیت‌های آموزشی و همچنین اطلاع‌رسانی نسبتا بیشتر موجب شده تعداد سهام‌داران بورس در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته باشد. پیشبینی می‌شود که این روند همچنان ادامه داشته باشد تا جایی که، بازار سرمایه همواره در اولویت‌ اول مردم برای سرمایه‌گذاری خوب و با هدف تولید ثروت بیشتر قرار گیرد.